استفاده از کاغذ بالکی در چاپ کتاب‌های انتشارات جنگل

در 40 سال اخیر، مصرف کاغذ 400 درصد افزایش یافته است که منجر به جنگل‌زدایی بیشتر شده است و 35 درصد از درختان قطع شده، برای تولید کاغذ استفاده می‌شوند. با اینکه بعضی از کارخانه‌های کاغذسازی اقدام به درختکاری می‌کنند اما همچنان میزان قطع درختان بیشتر از کاشت آن‌هاست. یکی دیگر از معضلات صنعت کاغذ، پسماند بیش از حد آن است. 40 درصد از زباله کشور آمریکا هر ساله مربوط به کاغذهای باطله می‌شود و به طور متوسط هر کارمند دفتری در این کشور روزانه 31 کاغذ پرینت می‌گیرد. با توجه به این مشکلات، در سالیان اخیر استفاده از کاغذهای بالک مطرح شده است. به طور خلاصه، کاغذ بالکی در کشورهایی که میزان بارش باران زیادی دارند مثل سوئد و روسیه تولید می‌شود که توانایی جایگزینی سریع درختان قطع شده با درختان جدید دارند. همچنین، در تولید این کاغذها از هیچگونه ماده‌ی شیمایی استفاده نمی‌شود که به این روش هم بازیافت آن‌ها آسان‌تر می‌شود و هم به محیط زیست آسیب نمی‌زنند. انتشارات جنگل برای جلوگیری از قطع درختان کشور، اقدام به چاپ کتاب‌های خود با استفاده از کاغذهای بالک کرده است. کاغذهای بالک باعث سبک‌تر شدن کتاب‌ها و همچنین خواندن راحت‌تر آن‌ها برای علاقمندان کتاب نیز می‌شوند. در ادامه‌ی مطلب، درباره‌ی ویژگی‌های منحصر به فرد کاغذهای بالک بیشتر صحبت خواهیم کرد.

کاغذ بالکی چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

یکی از مهمترین نقاط عطف تاریخ بشر، اختراع دستگاه چاپ و به دنبال آن چاپ کتاب است. اختراع مهمی که در سال 1455 میلادی تکمیل شد و مسیر جدیدی پیش روی انسان‌ها باز کرد. راهی که به وسیله آن دانش و اطلاعات با سرعت بیشتری منتشر می‌شدند و در اختیار افراد بیشتری قرار می‌گرفتند.

شرایط چاپ کتاب طی سال‌های طولانی تا تحولات بسیاری داشته است، این تغییر و تحولات در راستای افزایش سرعت و کاهش هزینه چاپ کتاب صورت گرفته‌اند.

در این مقاله با هم به بررسی شرایط چاپ می‌پردازیم و با یکی از مهمترین مواد اولیه این صنعت، یعنی کاغذ بالکی، آشنا می‌شویم.

انواع کاغذ

انتخاب و تهیه کاغذ مناسب، یکی از مهمترین مراحل چاپ کتاب است. انواع مختلفی از کاغذ در صنعت چاپ وجود دارد که هر یک ویژگی‌های خود را دارند. این کاغذها با توجه به جنس و کاربردی که دارند نام‌گذاری شده‌اند. به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاغذ روزنامه‌ای که کاغذ ارزان‌قیمتی به شمار می‌رود، قدرت جذب بالایی دارد و در صنعت چاپ روزنامه کاربرد دارد و وزن هر ورق آن در حدود 50 گرم است.
• کاغذ تحریر که در چاپ کتاب، تهیه دفتر و سربرگ از آن استفاده می‌شود و وزنی در حدود 70 تا 100 گرم دارد.
• کاغذ گلاسه کاغذی است که روی آن با پوششی مات یا براق پوشانده می‌شود و برای چاپ‌های رنگی مناسب است. این کاغذ وزنی در حدود 90 تا 300 گرم دارد.
• کاغذ انجیلی یا کاغذ هندی که ورق‌های بسیار نازکی دارد و برای چاپ کتاب‌های قطور و ارزشمند استفاده می‌شود.

در سال‌های اخیر یک نوع کاغذ دیگر هم به این مجموعه اضافه شده است که با نام کاغذ کتاب یا کاغذ بالکی Bulky book paper شناخته می‌شود. این کاغذ که در ایران کاغذ سبک یا کاغذ «سبک‌بال» نامیده شده است، ویژگی‌های منحصر به فردی دارد که علاقه و توجه ناشران و همچنین خریداران کتاب را به خود جلب کرده است.

 مزایای کاغذ بالکی چیست؟

کاغذ کتاب یا کاغذ سبک‌بال، که تولید آن بیشتر در کشورهای اروپایی مانند سوئد صورت می‌گیرد، در تمام دنیا بسیار پرطرفدار است تا حدی که در برخی کشورهای اروپا و قاره آمریکا 100 درصد رمان‌ها روی این کاغذ چاپ می‌شوند اما لازم است بدانیم دلیل اقبال روزافزون مردم و ناشران به این کاغذ چیست و چه ویژگی‌هایی در آن وجود دارد که انواع دیگر از آن بی‌بهره هستند.

وزن پایین و حمل و نقل آسان

حتما برای شما هم پیش آمده که در کتاب‌فروشی‌ها، کتابی را در دست بگیرید و متوجه شوید که حجم و وزن آن با هم همخوانی ندارد! کتاب‌های قطوری که بسیار سبک هستند و وزن آن‌ها اصلا تناسبی با ظاهرشان ندارد. این کتاب‌ها روی کاغذ بالکی یا کاغذ سبک چاپ شده‌اند. کاغذی که متخلخل است اما سطحی صاف، هموار و بدون پرز دارد.

وزن کاغذ تحریر، که کتاب‌های معمولی روی آن چاپ می‌شوند، در حدود 70 گرم و ضخامت آن در حدود 90 میکرون است اما وزن کاغذ بالکی در حدود 55 گرم و ضخامت آن در حدود 100 میکرون است. مشاهده می‌کنید که وزن نهایی کتابی که با کاغذ بالکی چاپ شده باشد کمتر و در نتیجه در دست گرفتن و حمل و نقل آن آسان‌تر خواهد بود.

این خاصیت به ویژه اگر مخاطب کتاب، دانشجویان و دانش‌آموزانی باشند که روزانه کتاب‌ها را همراه خود حمل می‌کنند، یک مزیت بسیار مهم است و آسایش بیشتری را برای آن‌ها فراهم می‌کند. به همین دلیل، استفاده از کاغذ بالکی برای ناشران کتاب‌های درسی و دانشگاهی هم مفید است.

رنگ طبیعی کاغذ

رنگ کاغذ بالکی، یکی دیگر از دلایلی است که مخاطبان به آن علاقه نشان می‌دهند. این کاغذ دارای دو رنگ طبیعی طوسی و کرم (رنگ چوب) است. به این کاغذ رنگ سفید اضافه نمی‌شود. رنگ طبیعی چوب در هنگام مطالعه چشم‌ها را آزار نمی‌دهد و باعث خستگی زودهنگام آن‌ها نمی‌شود. همچنین رنگ طبیعی کاغذ بالکی، ظاهر بسیار خوشایندی دارد که مورد علاقه مخاطبان کتاب‌ها قرار گرفته است.

کاغذ بالکی، سازگار با محیط زیست

یکی از دغدغه‌های مهم مردم، به ویژه قشر فرهیخته، مسئله مشکلات محیط زیست است. مخاطبان کتاب‌ها همواره نگران تأثیر تولید کاغذ بر محیط زیست بوده‌اند و کاغذ بالکی این نگرانی را تا حد زیادی رفع می‌کند.

• این کاغذ به روشی کاملا مکانیکال تولید می‌شود.
• در ساخت آن از هیچ نوع ماده شیمیایی، از جمله رنگ، استفاده نمی‌شود.
• کاغذ بالکی به راحتی به چرخه محیط زیست برمی‌گردد، عملکرد آن را مختل نمی‌کند و باعث ایجاد آلودگی نمی‌شود.
•  به دلیل سازگاری این نوع کاغذ با محیط زیست آن را «کتاب سبز» هم نامیده‌اند.
• کاغذ بالکی دارای نشان استاندارد محیط زیستی بین‌المللی FSC است.

صرفه اقتصادی

معضلی که همیشه ناشران با آن روبه‌رو هستند، مسأله هزینه بالای چاپ کتاب و سود پایین آن است. به همین دلیل در سال‌های اخیر همواره شاهد تیراژ پایین کتاب‌ها و حتی در موارد بسیاری تعطیلی چاپخانه‌ها بوده‌ایم. کاهش رونق بازار نشر، به سلامت فرهنگی جامعه ضربه‌های بسیاری می‌زند و باعث دلسردی نویسندگان می‌شود. طبیعتا ناشری که بتواند هزینه مراحل چاپ کتاب را کاهش دهد، در نهایت سود بیشتری به دست می‌آورد و یک راه مناسب برای این کار، خرید مواد اولیه ارزان است البته در صورتی که این کاهش هزینه به کاهش کیفیت منجر نشود.

استفاده از کاغذ بالکی، که هزینه کمتر و کیفیت بهتری نسبت به کاغذهای موجود دارد، می‌تواند راهی برای حل این مشکل باشد.

کاغذ بالکی در ایران تولید نمی‌شود. اصولا تولید این نوع کاغذ در کشوری با آب و هوای خشک و جنگل‌هایی رو به نابودی، علاوه بر ضربه‌ای که به محیط زیست وارد می‌کند، توجیه اقتصادی ندارد. بیشتر تولیدکنندگان این محصول، کشورهایی با میزان بارش و پوشش گیاهی مناسب هستند که در آن‌ها جایگزین کردن درختان آسان‌تر است. با این حال در ایران نیز کاغذ سبک‌بال نسبت به کاغذ تحریر قیمت کمتری دارد، هزینه چاپ کتاب را کاهش می‌دهد و به همین دلیل استفاده از آن به نفع ناشران و خریداران است.

علاوه بر قیمت پایین، کاغذ سبک از روشی دیگر هم به ناشران سود می‌رساند. کپی کردن از روی کتاب‌هایی که با این نوع کاغذ تولید شده‌اند بسیار سخت است. به این ترتیب حق ناشران و مولفان محفوظ می‌ماند و افراد ناگزیر به خرید نسخه اصلی کتاب خواهند شد.

کاربردهای گوناگون

کاغذ بالکی به کاغذ کتاب معروف شده است اما تنها کاربرد آن در زمینه چاپ کتاب نیست. این کاغذ در سایزهای 90×60، 100×70، 100×80 و A4 تولید می‌شود. کاغذ A4، هفتاد گرمی و رول کاغذ بالکی هم وجود دارند که تنوع استفاده از آن را افزایش می‌دهند. این کاغذ را می‌توان در تبلیغات، اوراق اداری، ساخت سربرگ و تهیه پاکت‌های مختلف استفاده کرد. انواع 60 گرم به بالای این کاغذ، رنگ‌پذیری مناسبی دارند و می‌توان طرح و نقش‌های مختلف رنگی را روی آن‌ها پیاده کرد.

تجربه نوشتن روی این کاغذها لذت‌بخش است و حس خوبی ایجاد می‌کند. به همین دلیل می‌توان از کاغذ بالکی دفترچه یادداشتی تهیه کرد که هم حمل آن آسان است و هم شوق نوشتن را افزایش می‌دهد. در ضمن رنگ کاغذ بالکی، که رنگی طبیعی و دلنشین است، آن را برای استفاده در تبلیغات و تهیه دفترچه مناسب می‌کند.

جمع‌بندی

در مجموع می‌توان گفت با توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد کاغذ بالکی، استفاده از آن در چاپ کتاب به بهبود وضعیت نشر می‌انجامد، ویژگی‌ها و مزایایی که به شرح زیر هستند:

• کاغذ بالکی سبک است و در نتیجه حمل و نقل کتاب را آسان می‌کند.
• رنگ کاغذ بالکی طبیعی و زیبا است و باعث خسته شدن چشم‌ها نمی‌شود.
• قیمت کاغذ بالکی کمتر از کاغذهای تحریر است که در حال حاضر برای چاپ کتاب از آن‌ها استفاده می‌شود.
• کاغذ بالکی با روش مکانیکال تهیه می‌شود و هیچ گونه ماده شیمیایی ندارد.
• این کاغذ به راحتی به چرخه طبیعت بازمی‌گردد و به آن آسیب نمی‌رساند.
• قطع متنوع و وزن پایین کاغذ، آن را برای استفاده‌های گوناگون، از جمله چاپ کتاب، سربرگ، اوراق اداری، تبلیغات و …  مناسب می‌کند.

استفاده انتشارات جنگل از کاغذ بالکی در چاپ کتاب

با توجه به مزایای استفاده از کاغذ بالکی که در بالا اشاره شد، انتشارات جنگل تصمیم گرفت تا برای چاپ و نشر کتاب‌های خود از این کاغذها به جای کاغذهای سفید استفاده کند.

مهم‌ترین دلیل انتخاب کاغذهای بالکی دلایل زیست محیطی بود، در کشور عزیزمان که میزان بارش به جز خطه‌ی شمالی کشور بسیار کم است و سالیان سالیان زمان لازم است تا درختان قطع شده با درختان جدید جایگزین شوند، لذا لازم است تا حد امکان از قطع درختان جلوگیری کنیم. خوشبختانه، با استفاده از کاغذ بالکی وارداتی، این نگرانی برطرف می‌شود و از درختان کشورهای پربارش مثل سوئد و روسیه استفاده می‌شود که درختان قابل جایگزینی با نهال‌های تازه هستند و به این صورت کمترین آسیب به درختان سراسر جهان وارد می‌شود. در کشورهای پربارش درختان با هدف استفاده در صنعت کاغذ کاشته می‌شوند و با قطع آنها، خیلی سریع درختان جدیدی جایگزین می‌شوند و آسیبی به محیط زیست وارد نمی‌شود. علاوه‌بر این، در تولید کاغذهای بالکی از مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود، از این جهت هم خوشحال هستیم که کاغذ کتاب‌های انتشارات جنگل به راحتی قابل بازیافت برای استفاده دوباره در صنعت نشر کتاب است و پسماند شیمیایی مضر برای محیط زیست کشور تولید نمی‌کند.

همچنین،‌ استفاده از کاغذ بالکی در چاپ کتاب‌ها نه تنها برای محیط زیست مفید است بلکه برای مخطبانمان هم بسیار سودمند است. اولین مزیت کاغذهای بالکی نسبت به کاغذهای سفید که قبلا استفاده می‌شد وزن سبک‌تر آن‌هاست. از این رو، مخاطبان جنگل کتاب‌های حجیم را با وزنی بسیار سبک می‌توانند بخوانند و همه‌جا بدون هیچ مشکلی حمل کنند. همچنین به دلیل رنگ طبیعی کاغذهای بالکی، خواندن کتاب‌ها برای مدت زمان طولانی چشمان خوانندگان را اذیت نمی‌کند. از آنجایی که انتشارات جنگل ناشر کتاب‌های آموزش زبان و همچنین رمان‌های زبان اصلی است لذا مخاطبان جنگل احتمالا زمان‌های طولانی را در روز صرف خواندن کتاب‌ها می‌کنند. به همین جهت، استفاده از کاغذهای بالکی که خستگی کمتری را حین خواندن ایجاد می‌کنند و نور محیط را بازتاب نمی‌دهند به منظور رفاه مخاطبان در دستور کار قرار گرفت.