جایزه نبولا چیست و به چه آثاری اهدا می‌شود؟
جایزه نبولا یکی از معتبرترین جوایز ادبی در جهان است که هر سال به برترین آثار علمی‌تخیلی و فانتزی اهدا می‌شود. این جایزه نه‌تنها در ادبیات ژانری، بلکه در کل صنعت نشر، جایگاه خاصی دارد. در این مقاله با تاریخچه، فرایند انتخاب، دسته‌بندی‌ها و نویسندگان شاخص این جایزه آشنا می‌شوید.
جایزه نبولا چیست؟
جایزه نبولا (Nebula Award) یک جایزه ادبی سالانه است که از سوی انجمن نویسندگان رمان علمی‌تخیلی و رمان فانتزی آمریکا (SFWA) به آثاری اهدا می‌شود که در حوزه‌های علمی‌تخیلی، فانتزی یا گونه‌های مرتبط، بیشترین نوآوری و تاثیر را داشته‌اند. این جایزه از سال ۱۹۶۶ تاکنون، به یکی از مهم‌ترین افتخارات حرفه‌ای در دنیای نویسندگی ژانرهای تخیلی تبدیل شده است.
تاریخچه جایزه نبولا
نخستین دوره جوایز نبولا در سال ۱۹۶۶ برگزار شد و به آثاری که در سال ۱۹۶۵ منتشر شده بودند تعلق گرفت. این جایزه به پیشنهاد لویید بیگل جونیور، خزانه‌دار وقت انجمن SFWA بنیان‌گذاری شد و الگویی از جوایز ادگار و هوگو را دنبال کرد.
در آغاز، جوایز نبولا تنها در چهار دسته اصلی (رمان، ناولا، نوولت و داستان کوتاه) اهدا می‌شد، اما با گذر زمان، بخش‌های جدیدی از جمله فیلم‌نامه و آثار تعاملی نیز به ساختار آن افزوده شد. بین سال‌های ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۸ و سپس از ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۹، بخشی با عنوان فیلم‌نامه نیز وجود داشت که پس از آن با جایزه‌ای مستقل به نام Ray Bradbury جایگزین شد. در سال ۲۰۱۸ نیز دسته‌ی «داستان‌نویسی برای بازی‌های ویدئویی» به مجموعه جوایز افزوده شد.
انجمن SFWA و نقش آن در جایزه نبولا
انجمن نویسندگان علمی‌تخیلی و فانتزی آمریکا (SFWA) نهادی خصوصی و حرفه‌ای است که اعضای آن نویسندگان منتشرشده در ژانرهای تخیلی هستند. این انجمن مسئول برگزاری مراسم سالانه نبولا، تعریف و به‌روزرسانی قوانین مربوط به صلاحیت آثار، و هدایت فرآیند رأی‌گیری نهایی است.
بیشتر بخوانید: معرفی معروف‌ترین جوایز ادبی جهان
دسته‌بندی‌های جایزه نبولا
امروزه جوایز نبولا در دسته‌های زیر اهدا می‌شود:
- رمان (Novel)
- ناولا (Novella)
- نوولت (Novelette)
- داستان کوتاه (Short Story)
- آثار نمایشی (فیلم‌نامه) – در برخی دوره‌ها
- آثار تعاملی (Interactive Works) – شامل بازی‌های ویدئویی از سال ۲۰۱۸
شرایط شرکت در رقابت نبولا
برای آنکه یک اثر واجد شرایط دریافت جایزه نبولا باشد، باید در سال پیش از مراسم و به زبان انگلیسی منتشر شده باشد. محل انتشار معمولاً ایالات متحده است، اما اگر نسخه‌ای از کتاب به‌صورت الکترونیکی در دسترس عموم قرار گرفته باشد، امکان شرکت از کشورهای دیگر نیز وجود دارد. آثار ترجمه‌شده به انگلیسی نیز می‌توانند در رقابت شرکت کنند.
لازم به ذکر است که عضویت در SFWA شرط شرکت در رقابت نیست، اما تنها اعضای رسمی این انجمن می‌توانند آثار را برای رقابت معرفی کنند. همچنین تعریف دقیق و قطعی‌ای برای مرز میان ژانر علمی‌تخیلی و فانتزی وجود ندارد و تشخیص نهایی به رأی‌دهندگان واگذار شده است.
فرآیند انتخاب نامزدها و برندگان
بین ۱۵ نوامبر تا ۱۵ فوریه، اعضای انجمن آثار مورد نظر خود را معرفی می‌کنند. پس از بررسی، شش اثری که بیشترین رأی را در هر دسته دریافت کرده باشند، به مرحله نهایی راه پیدا می‌کنند. در ماه مارس رأی‌گیری نهایی آغاز می‌شود و نتایج در مراسم رسمی ماه مه اعلام می‌شود.
در گذشته، قوانین مربوط به صلاحیت آثار چند بار تغییر کرده است. پیش از سال ۲۰۱۰، تنها آثاری که حداقل یک سال قبل منتشر شده بودند می‌توانستند شرکت کنند. اما در سال‌های اخیر، سیستم جدیدی بر اساس سال تقویمی و اصلاح‌شده اعمال شده است.
ویژگی ظاهری جایزه نبولا
برخلاف برخی جوایز که با پاداش نقدی همراه هستند، جایزه نبولا یک لوح یادبود شیشه‌ای است. این لوح شفاف دارای طراحی مارپیچی با نمادهایی از کهکشان و سیارات است که توسط جی. ا. لارنس و بر پایه طرح کیت ویلهلم طراحی شده و تا امروز شکل خود را حفظ کرده است.
نویسندگان مشهور برنده جایزه نبولا
در طول سال‌ها، نویسندگان متعددی موفق به دریافت این جایزه شده‌اند؛ برخی تنها یک بار، و برخی دیگر به‌طور مکرر. آثاری که برنده نبولا می‌شوند معمولاً از نظر ساختار، خلاقیت و نگاه متفاوت به ژانر، مورد تحسین عمومی قرار گرفته‌اند. در ادامه با دو نویسنده تأثیرگذار و شناخته‌شده در این فهرست آشنا می‌شویم.
نیل گیمن؛ اسطوره‌ساز مدرن
نیل گیمن، نویسنده، فیلم‌نامه‌نویس و خالق کتاب‌های کمیک اهل بریتانیا است که بارها موفق به کسب جوایز نبولا، هوگو و برام استوکر شده است. از میان آثار برجسته او می‌توان به «مرد شنی»، «گرد ستاره»، «کارولین»، «کتاب گورستان» و «خدایان آمریکایی» اشاره کرد. او نخستین نویسنده‌ای بود که هر دو مدال نیوبری و کارنگی را برای یک اثر (کتاب The Graveyard Book) دریافت کرد. همچنین رمان «خدایان آمریکایی» او با داستانی اسطوره‌ای درباره مردی به نام سایه، به یکی از آثار پرفروش و تحسین‌شده‌ی ژانر فانتزی تبدیل شده است.
جف وندرمی‌یر؛ ادبیات شگرف و روایت محیطی
جف واندرمر، نویسنده و منتقد ادبی آمریکایی، با سه‌گانه Southern Reach به شهرت بین‌المللی رسید. رمان Annihilation (نابودی) نخستین جلد این مجموعه است که در سال ۲۰۱۴ منتشر و همان سال برنده نبولا و جایزه شرلی جکسون شد. این رمان داستان تیمی چهار نفره از دانشمندان زن را روایت می‌کند که وارد منطقه‌ای مرموز به نام «X» می‌شوند؛ منطقه‌ای که در سکوتی وهم‌آلود فرو رفته و تیم‌های اکتشافی پیشین یا ناپدید شده‌اند یا دچار جنون شده‌اند. این اثر در سال ۲۰۱۸ با بازی ناتالی پورتمن به فیلمی پرفروش تبدیل شد.
بیشتر بخوانید: معرفی بهترین کتاب‌های علمی تخیلی جهان
مقایسه جایزه نبولا با سایر جوایز ادبی
جایزه نبولا در کنار جایزه هوگو، از مهم‌ترین افتخارات در ادبیات علمی‌تخیلی و فانتزی است. تفاوت عمده آن‌ها در نحوه انتخاب برندگان است؛ نبولا توسط نویسندگان حرفه‌ای و اعضای انجمن SFWA و هوگو توسط طرفداران و عموم خوانندگان انتخاب می‌شود.
نکات جالب و حقایق کمتر شنیده‌شده
- در برخی سال‌ها، جایزه نبولا در یک دسته خاص به هیچ اثری تعلق نگرفته است.
- اصطلاح «بدون جایزه» به‌عنوان گزینه رسمی در بعضی از دسته‌بندی‌ها استفاده شده است.
- آثار برنده نبولا معمولاً پس از اعلام نتایج، با افزایش فروش و توجه عمومی مواجه می‌شوند.
- مجموعه‌ای از آثار برنده نبولا هر سال در قالب آنتالوژی منتشر می‌شود.
سوالات متداول در مورد جایزه نبولا
آیا فقط نویسندگان آمریکایی می‌توانند برنده نبولا شوند؟
خیر. شرط اصلی، انتشار اثر به زبان انگلیسی و در ایالات متحده یا به‌صورت دیجیتال است.
آیا آثار ترجمه‌شده به انگلیسی واجد شرایط هستند؟
بله، به شرط انتشار رسمی و رعایت قوانین دیگر.
آیا نبولا معتبرتر از هوگو است؟
هر دو جایزه در ژانر خود اعتبار بالایی دارند؛ نبولا حرفه‌ای‌تر و هوگو محبوب‌تر است.
جمع‌بندی و دعوت به مطالعه آثار برندگان نبولا
جایزه نبولا در طول دهه‌ها به نمادی از نوآوری، جسارت و تخیل در ادبیات معاصر تبدیل شده است. این جایزه نه‌فقط به آثاری سرگرم‌کننده، بلکه به نویسندگانی تعلق می‌گیرد که مرزهای ژانر را جابه‌جا می‌کنند. اگر به دنبال کشف جهان‌هایی تازه در ادبیات علمی‌تخیلی و فانتزی هستید، مطالعه آثار برندگان نبولا بهترین نقطه آغاز است. پیشنهاد می‌کنیم مجموعه‌ای از این آثار را از فروشگاه انتشارات جنگل تهیه و تجربه‌ای متفاوت از داستان‌پردازی را تجربه کنید.
