کتاب اصول و قواعد دادرسی عادلانه حاکم بر نظام دادرسی‌های دیوان عدالت اداری

کتاب اصول و قواعد دادرسی عادلانه حاکم بر نظام دادرسی‌های دیوان عدالت اداری جزو بخش آیین دادرسی دیوان عدالت اداری است که در دسته مجموعه کتاب حقوقی فروشگاه کتاب انتشارات جنگل جای گرفته است. این کتاب توسط انتشارات جاودانه جنگل در چاپخانه انتشارات جنگل به چاپ رسیده است.

مقدمه کتاب اصول و قواعد دادرسی عادلانه حاکم بر نظام دادرسی‌های دیوان عدالت اداری:

 «دادرسی» دوئل و مسابقه­ای است بین خواهان و خوانده در میدان و کارزار دعوای مطروحه در مراجع قضاوتی و «دادرسی عادلانه» مفهومی برای درستی و مطلوبیت دادرسی است یعنی هر نوع و شیوه از دادرسی مقبول و مورد پذیرش نیست؛ بلکه برای منصفانه بودن این مسابقه و رقابتی عادلانه، شیوه ای از دادرسی باید در مراجع قضاوتی جریان داشته باشد که دربردانده معیارها و شاخصه­های دادرسی عادلانه باشد.

معیار­های اصول دادرسی عادلانه:

به عنوان مثال «اصل بی­طرفی» که از اصول شناخته شده دادرسی عادلانه در نظام­های مختلف حقوقی دنیا است معیارها و شاخصه ­هایی دارد که در آیین­های دادرسی با عناوینی مانند؛ عدم تحصیل دلیل به نفع یکی از طرفین، رسیدگی با امکان حضور طرفین، دادرسی بر اساس سیستم اتهامی (در برابر سیستم تفتیشی)، تسلط طرفین دعوا بر موضوعات و جهات دعوا و امتناع از رسیدگی در موارد رد دادرس بیان شده است و عدم رعایت هر یک از آنها موجب شائبه جانبداری به نفع یکی از طرفین دعوا است.

اصول دادرسی شناخته شده در نظام­های حقوقی:

اصل صلاحیت و قانونی بودن دادگاه، اصل دسترسی به دادگستری، اصل استقلال و بی­طرفی، اصل حق دفاع، اصل مستند و مستدل بودن آرا و احکام، اصل علنی بودن دادرسی، اصل سرعت در دادرسی، اصل نظارت بر آرا و احکام و اصل تساوی سلاح­ها از جمله اصول دادرسی عادلانه مسلم و پذیرفته شده در نظام­های حقوقی دنیا هستند.

خلاصه کتاب اصول و قواعد دادرسی عادلانه حاکم بر نظام دادرسی­های دیوان عدالت اداری

کتاب در سه بخش تدوین شده است که شامل؛ بخش مقدماتی، بخش اول و دوم که اصول و قواعد دادرسی عادلانه به شیوه­ای منطقی فصل بندی شده اند بخش مقدماتی با بیان تاریخچه­ای از اصول دادرسی شروع شده سپس اصول دادرسی در مقررات داخلی و بین المللی مورد بررسی قرار گرفته و با مفهوم شناسی و بررسی تفاوت بین اصول، قواعد و تشریفات دادرسی خاتمه یافته است.

در بخش دوم اصول و قواعد ناظر به حق دادخواهی شامل اصل صلاحیت و قانونی بودن دادگاه و اصل دسترسی به دادگستری در دیوان عدالت اداری مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. باقی اصول و قواعد دادرسی که در مقدمه نام برده شده در بخش پایانی طرح و مورد کنکاش قرار گرفته اند و سرانجام نتیجه گیری شده است.

درباره کتاب اصول و قواعد دادرسی عادلانه حاکم بر نظام دادرسی­های دیوان عدالت اداری

کتاب حاضر برگرفته از رساله دکتری نگارنده است. ویژگی­ها و عواملی در نهاد «دیوان عدالت اداری» هست که با وجود آن عوامل و مولفه­ها جریان اصول دادرسی عادلانه مورد تامل و بررسی است.

مولفه­هایی شامل؛ تمرکز در پایتخت و انحصار در یک مجتمع قضاوتی، رسیدگی غیرعلنی و بدون حضور طرفین، حضور دولت در یک طرف دعوا و عدم توازن رقابت بدلیل برخورداری دولت از قدرت حاکمیت نسبت به طرف مقابل که مردم عادی هستند، موارد صلاحیت (محدودیت در رسیدگی به دعوای کامل و رسیدگی ماهوی) و شیوه دادرسی و همچنین ساختار و تشکیلات خاص دیوان عدالت اداری همه اینها موجب شده که اصول و قواعد دادرسی عادلانه در برخی موارد نقض شوند یا به شیوه متفاوتی نسبت به دیگر مراجع قضایی به جریان درآیند.

چالش­ها و راهکارهای پیشنهادی:

تمرکز دیوان عدالت اداری در تهران، چالشی جدی برای اصل دسترسی به دادگستری است. پیشنهاد تشکیل دادگاه­های اداری در حوزه قضایی شهرستان و یا حداقل استان راهکار مناسبی برای برون رفت از این چالش است. وضعیت کنونی موجب گسیل پرونده­های زیادی از تمام نقاط کشور به دیوان و تراکم پرونده­ها در این نهاد قضاوتی است که موجب اطاله دادرسی و همچنین موجب عدم اتقان در رسیدگی و  نقض اصل مستند و مستدل بودن آرا و احکام است.

در وضعیت کنونی بر اساس ماده 122 در موارد سکوت قانون دیوان عدالت اداری به قانون آیین دادرسی مدنی رجوع می­شود در حالی که پرونده­های دیوان عدالت اداری دارای ماهیتی با وصف «اداری» هستند که با دعاوی محاکم عمومی تفاوت مبنایی دارند و در نتیجه دارای مقتضیات متفاوتی هستند بنابراین  وضع قانون دادرسی جامع و مستقل برای دیوان عدالت اداری ضرورتی انکار ناپذیر است. همه این مطالب بخش منتخبی از کتاب (برگرفته از رساله دکتری نگارنده) است که چالش­ها و راهکارهای پیشنهادی متعددی در آن طرح و بررسی شده که به جامعه حقوقی تقدیم می­شود و امید است مفید واقع گردد.